Ès ath punt d’entrar ena Ròca dels Moros.
Aciu comence un esmovent viatge peth temps que te transportarà milenats d’ans enrè.

En tempsi preistorics, òmes e hemnes viueren en aguestes tèrres e deishèren messatges inscriti ena pèira.

Seram capables de compréner e interpretar eth significat d’aguesti messatges?
Poderam saber per qué escuelheren aguesta arròc coma espaci entà amassar-se e celebrar ceremonies?

Ara mos adreçam ara bauma, ua soala naturau pòc prigonda.

Peth camin, gaudís deth païsatge.
Se guardes ath torn, veiràs bòsqui d’euses e casses enes parts mès nautes, e ua boscassilha damb maquís de garrús, negreput, argelat, toja e frigòla.
Ei ua vegetacion tipica deth clima mediterranèu d’interior sec.
Se vòs saber plan coma son aguesti arbes e arbilhons, pòdes consultà’c ena tua guida.

En aguesta tèrra s’i coitive òli, amètles e vin.
De hèt, er oliu ei eth coitiu mès estenut ena comarca.
Era varietat d’oliu tipica d’ací ei er arbequin.
Era sua oliva, petita e redona, produsís un òli damb pòca aciditat, considerat pes coneishedors un des melhors.

A uns 500 mètres d’a on ès, i pòdes veir era poblacion deth Cogul.
Se tròbe sus un planhèth a costat e costat der arriu Set.
Era sua economia se base sustot ena agricultura.
Es coitius mès importants son es ametlèrs e es olius arbequins, segur.

Eth Cogul ei un pòble petit d’uns 170 abitants dera comarca des Garrigues, ena província de Lhèida.

Vòs veir com ei eth Cogul? Ena guida trobaràs quauques imatges.

Es vesins e es vesies deth Cogul hèn part d’ua comunitat fòrça anciana,
pr’amor qu’aguestes tèrres an estat abitades de contunh dempús deth paleolitic.
De hèt, en un airau d’uns 50 quilomètres i a nombrosi jadiments arqueologics damb rèstes de vilatges ancians.

En paleolitic, es umans èren nomades, non demorauen en un lòc fix, e se neurien des animaus que caçauen e des fruts e semençalhes que cuelhien.

Aqueri prumèrs poblants escuelheren aguestes tèrres peth bon clima dera zòna, era facilitat de trobar aliment e era aigua des barrancs que desboquen en arriu Sèt.

Mès tà deuant, en neolitic, s’i establiren vilatges fixi.
Ara es umans se dedicauen ara agricultura e era ramaderia, activitats que cambièren eth païsatge.

Ara òc! Ès deuant des pintures rupèstres dera Ròca dels Moros.
Se tracte d’un corròp de 55 figures pintades e 260 gravadures.

En tòn mobil o tauleta i pòdes veir ua reproduccion en 3D dera bauma, damb eth lòc a on se tròben totes es pintures e informacion coma eth nòm, eth tipe de figura e eth periòde.

Era màger part des pintures reprodusissen eth còs uman d’ua manèra fòrça realista, damb atencion as detalhs.
E es figures sòlen hèr part d’ua scèna.Aguest estil se coneish coma art levantin.

Era scèna qu’atire mès era atencion, ena part dreta, ei un grop de hemnes de mesura mès grana qu’era rèsta de figures.
Van abilhades damb pelhes longues e plan pientades.
Semble qu’agen es popes gròsses, mès çò de mès de probable ei que siguen en ua ceremonia
e pòrten colarets o borses entà transportar aliments.

Peth dessús de hemnes i a un grop de cèrvies damb un cervilhon
Son ath torn d’un cèrvi mascle,que pòdes identificar pera grana cornalha
As pès deth grop des hemnes i a ua auta cèrvia, estirada en solèr e damb eth ventre uet.

Mès tara quèrra i apareishen de d’auti animaus sauvatges, pròpris dera fauna mediterranèa, coma crabes, bueus, cèrvis e singlars.

Bèri uns son malaisits de distinguir pr’amor qu’eth diboish a anat en tot desaparéisher
pr’amor dera erosion dera ploja e eth vent.

Entre eth grop de hemnes tanben i a un òme petit damb un penis granàs.
Er òme solament pòrte un parelh de ribans o plumes que li pengen des jolhs.
Es prumères interpretacions se centrèren en aguest personatge masculin e didien que representaue ua dança fallica o un rituau de fertilitat.

Ena part superiora dreta i a un aute òme.
Pòrte un arc e flèches e semble qu’apunte ath cap d’un singlar.

Der aute costat, ena part superiora quèrra, i podem veir ua auta scèna de caça.
Ua persona damb un arc apunte a un cèrvi e, mès ensús, i a un aute cèrvi, mòrt e pautes ensús.

Aguestes figures son diboishades damb linhes simples, damb un estil esquematic, e contrasten damb er estil detalhista der aute caçaire o deth grop de hemnes.

Era màger part des figures se pintèren entre eth paleolitic e eth neolitic, hè uns 10.000 ans.

Er art levantin se pinte entre eth paleolitic e eth neolitic.
Er art esquematic se pinte pendent eth neolitic.

Ath delà des representacions umanes e d’animaus, per dessús e per dejos dera scèna de caça, i a inscripcions d’origina ibèra, fòrça mès recentes, de hè uns 2.000 o 2.500 ans.

Son distribuïdes en dues linhes parallèles, en tot respectar es pintures rupèstres.
Malaürosament, era lengua iberica a estat pòc estudiada enquia ara e encara non se coneish eth significat d’aguestes gravadures.

Tanben i a ua inscripcion d’epòca romana, d’uns 2.000 ans d’antiquitat que, en latin, ditz: “Secundi complic eth sòn vòt”.

Semble que quauquarrés demanèc un favor ara divinitat en escambi d’ua promessa. E, en èster recompensada, era persona escriuec qu’auie complit era promessa en aguesta arròca deth Cogul.

Ara qu’as vist era arròca e es sues figures, dilhèu te preguntes: qui hec aguestes pintures e gravadures?, de quines epòques son?, quin significat an?, qué se passe enes scènes que vedem?

Ben, ua causa dempús de ua auta.

Aué sabem qu’es pintures e es gravadures dera Ròca dels Moros se heren en diuèrsi moments dera preistòria e dera istòria.
En tot profitar es espacis uets que i auie, s’i anèren en tot ahíger hemnes e de d’auti elements.

Se pòt díder, alavetz, qu’eth conjunt de pintures non se planifiquèc a compdar d’un inici, mès que s’enriquic damb eth temps, en tot combinar vielhes istòries damb naui pensaments.

Aguest hèt remet en causa quinsevolha interpretacion globau deth conjunt, coma per exemple era dança fallica ath torn der òme petit.
Totun, aguest raconde biaishat e centrat en òme ei çò qu’a demorat gravat ena ment dera gent.

Es persones que pintèren aguestes figures volien mostrar era sua connexion damb era natura e coma se relacionauen damb er entorn.
Es scènes mos mòstren tradicions, credences o ceremonies transmetudes de generacion en generacion pendent milenats d’ans.
Vedem scènes de caça de cèrvis e relacions misterioses entre persones, sustot hemnes, e animaus.
Qué ne podem saber mès, des imatges que vedem?

Ua des prumères teories, e des mès repetides, ditz que se tracte d’un rituau que celèbre era reproduccion.
Un des elements que refortís aguesta idèa ei era cèrvia damb eth ventre uet, que pòt èster prens.

Aguestes pintures mòstren ua vision deth mon mercat pera repeticion des cicles dera natura e pera importància dera subervivença e era reproduccion deth grop.

Mès se guardam era arqueologia a compdar d’un punt d’enguarda feminista, i a de d’autes interpretacions que se centren enes activitats sociaus e en ròtle actiu des hemnes.

Era scèna centrau, per exemple, se pòt interpretar coma un grop de hemnes que caminen amassa, dilhèu de cap a ua ceremonia politica o sociau; o, dilhèu, compartissen idèes e opinions sus era vida.

Seguraments, non saberam jamès deth tot eth sens d’aguestes pintures.
Mès mos cau hèr un esfòrç entà protegir era coneishença, tan importanta entara continuitat dera umanitat, a on es hemnes an un ròtle centrau.

Demore clar, donques, qu’era Ròca dels Moros, a on es hemnes son es protagonistes dera accion, ei eth lòc ideau entà trincar damb es estereotips de ròtle e de genre
que placen es hemnes per dejós des òmes.

Eth prumèr estereotip que mos cau trincar ei a prepaus des persones que’an pintat es imatges: t’as pausat era qüestion qu’es autores deth murau siguessen hemnes?
Serie çò de mès de normau, en tot tier en compde era tematica, non?

Mos an tostemp explicat que, ath long dera preistòria e era istòria, es òmes an hèt uns trabalhs, e es hemnes, uns auti.
Non mos an explicat qu’es hemnes tanben caçauen, cuelhien fruts o fabricauen airines de pèira. Ara sabem que tanben ac hègen.

Torna a campar era scèna de caça dera part quèrra.
Non sabem s’era persona qu’a er arc ei un òme o ua hemna; mès es estereotips mos hèn a pensar,de manèra automatica, que se tracte d’un òme.

Es pintures dera Ròca dels Moros mos permeten soscar sus eth ròtle des hemnes dera preistòria enes activitats sociaus e economiques.

Tanben mos ajuden a avalorar es prètzhèts de suenh, que lèu tostemp son en mans des hemnes.
Era maternitat o eth suenh des auti son indispensables entà assegurar era nòsta subervivença, mès non son avalorades ena societat actuau.
Ena preistòria dilhèu ac èren mès?

Era Ròca dels Moros a estat un espaci important entà diuèrses cultures en moments e epòques fòrça desseparades en temps.
Ath long des millèniums, es pintures originaus sigueren respectades e, quitament, repintades per de d’autes persones.

S’i ahigeren figures e inscripcions, que cambièren, de manèra conscienta o inconscienta, eth sens deth conjunt.
De quauqua manèra, es naues generacions èren capables de compréner e compartir eth significat des pintures.

En tot veir es imatges en madeish lòc a on sigueren pintades, mo’n podem imaginar era importància, e podem intuir qu’era bauma ère un lòc de pas, que se visitaue entà connectar damb era natura e assegurar era subervivença deth grop uman.

Sentes era connexion damb aguest espaci tan especiau qu’es nòsti ancessors escuelheren un viatge e un aute?
Pren-te ua pòsa entà gaudir-ne eth silenci: vau era pena.

Entà clauar, te prepausam ua reflexion.
Sabem que, ath long de millèniums, persones de cultures diferentes s’exprimiren damb diboishi e inscripcions e deishèren era sua peada ena Ròca dels Moros.

S’aué auéssem un lòc semblable entà exprimir-mos, qué i representaríem? Qui aurie era autoritat entà hè’c?
Qué mos identifique coma societat? E tu, qué i aportaries?